( Προτομές – μνημεία – ηρώα )

Τα μνημεία, τοποθετημένα στο κέντρο του κάθε χωριού, ή στα προαύλια και τις πλατείες των κεντρικών συνήθως ναών, διαμορφώνουν το οικιστικό τοπίο του χωριού γενικότερα, και αποτελούν σημείο αναφοράς για τους κατοίκους.

Παρατηρώντας τα, αντλούμε πληροφορίες και στοιχεία, τόσο για τους νεκρούς ήρωες, όσο και για εκείνους που ευαισθητοποιήθηκαν προκειμένου να κατασκευαστούν τα μνημεία.

Εξετάζοντάς τα, επί πρόσθετα, αντλούμε στοιχεία για την αισθητική τους αξία και πληροφορίες, που αφορούν τους γλύπτες και τους λιθοξόους που τα κατασκεύασαν.

Ορισμένα, είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα αναφορικά, με την καλλιτεχνική τους αξία, τον σχεδιασμό, την ευρηματικότητα, και αποτελούν πηγή πληροφοριών αναφορικά με τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί

Περαιτέρω έρευνα θα μας δώσει πολλά ακόμα στοιχεία.

Παράλληλα βλέπουμε και την επίδραση των συμπατριωτών μας ποιητών Διονυσίου Σολωμού και Ανδρέα Κάλβου αναφορικά με την αναγραφή στα μνημεία των στίχων τους.

Επίσης βλέπουμε, και τη χρήση στίχου του Ομήρου από την Ιλιάδα, αποφθέγματος από τον επιτάφιο του Περικλέους, στίχους του ποιητή Γιάννη Ρίτσου, καθώς και τη γνωστή φράση που ξεπροβόδιζαν οι Σπαρτιάτισσες τα παιδιά τους όταν πήγαιναν για πόλεμο.

Όλα, δείχνουν την υψηλή αισθητική, αλλά και την ευαισθησία εκείνων, που ενεπλάκησαν στη δημιουργία του κάθε ηρώου – μνημείου.

Ειδικότερα:

Δημοτική Ενότητα Ζακυνθίων

(Αμπελόκηποι – Αργάσι- Βασιλικός-Γαϊτάνι)

Αμπελόκηποι

1) Στην εθνική οδό Ζακύνθου – Κερίου, στον κόμβο που οδηγεί στο αεροδρόμιο, το έτος 1972, τοποθετήθηκε η ορειχάλκινη προτομή του Σμηνάρχου της πολεμικής αεροπορίας Κωνσταντίνου Τσιριγώτη – Μολοντού (1895 – 1944).

2) Στην Δημοτική κοινότητα Αμπελοκήπων, στο προαύλιο του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου, το έτος 1984, κατασκευάστηκε μαρμάρινο μνημείο εις μνήμη των πεσόντων, κατοίκων του χωριού στις διάφορες πολεμικές αναμετρήσεις του έθνους.

Αργάσι

Στο προαύλιο του ιερού ναού του Αγίου Ευσταθίου, το έτος 1962, κατασκευάστηκε μνημείο:

«Υπέρ των πεσόντων Αργασιωτών εις τους αγώνες του Έθνους».

Βασιλικός

Στην περιοχή Άνω Βασιλικό, επί της δημοσίας οδού, μπροστά από την πρώην οικία Ρώμα, το έτος 1997, τοποθετήθηκε με ενέργειες του πολιτιστικού συλλόγου «Ο Ωραίος Βασιλικός», μπρούτζινη προτομή του λογοτέχνη Διονυσίου Α. Ρώμα (1906 – 1981), έργο του γλύπτη Διονύση Πάλμα (1949 - ).

Γαϊτάνι

Στην πλατεία του κοινοτικού γραφείου της Δημοτικής κοινότητας Γαϊτανίου, έχει τοποθετηθεί ηρώο, προς τιμή των φονευθέντων στους αγώνες του έθνους στρατιωτικών, κατοίκων του χωριού.

Δημοτική Ενότητα Αλυκών

(Άγιος Δημήτριος-Αλυκανάς-Καλιθέα-Καταστάρι -Άνω/Κάτω/Μέσω Γερακαρίο- Σκουλικάδο)

Άγιος Δημήτριος

1) Στον κεντρικό δρόμο Ζακύνθου – Βολιμών, λίγο πριν φθάσουμε στην είσοδο του Αγίου Δημητρίου, και στη θέση όπου έλαβε χώρα μάχη ύστερα από ενέδρα, μεταξύ ομάδας ανταρτών του Ε.ΛΑ.Σ. και Γερμανών στρατιωτών των στρατευμάτων κατοχής, την 7η Σεπτεμβρίου 1944, έχει διαμορφωθεί χώρος σε μορφή μικρού πλατώματος.

2) Στην κεντρική πλατεία του ιδίου κοινοτικού διαμερίσματος έχει επίσης κατασκευαστεί ηρώο, από μονοκόμματο λίθο, ντόπιας προέλευσης, που στην πρόσθια πλευρά έχει ανάγλυφες παραστάσεις του εμβλήματος της ειρήνης, άνθινο στεφάνι με ταινίες, και τα ονοματεπώνυμα των φονευθέντων στρατιωτών, κατοίκων του χωριού, που συμμετείχαν στις πολεμικές αναμετρήσεις από το 1912 έως το 1922, και τέλος παράσταση αρχαίας λυχνίας.

3) Το 2021, στην επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης τοποθετήθηκε στον Άγιο Δημήτριο, μαρμάρινη στήλη με τα ονόματα των Ζακυνθινών που συμμετείχαν στις διάφορες μάχες για την επανάσταση του ‘21, έργο Αναστασίου Σταμίρη, δωρεά Πρέσβη ε.τ. Χαράλαμπου Μάνεση.

Αλυκανάς

Στο προαύλιο του ιερού ναού του Αγίου Θύρσου, κατασκευάστηκε μαρμάρινο ηρώο, σε μορφή ορθογώνιου παραλληλόγραμμου με στέψη ένα ισοσκελές τρίγωνο, στο οποίο έχει σκαλιστεί στεφάνι από κλαδιά δάφνης. Σύμφωνα με πληροφορίες, στην αρχική του μορφή, ήταν γραμμένα πάνω ονόματα στρατιωτικών από το χωριό, που σκοτώθηκαν σε πολεμικές αναμετρήσεις.

Καλιθέα

Στον περίβολο του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και στη θέση που παλαιότερα υπήρχε υδραγωγείο, το έτος 2006, τοποθετήθηκε η ορειχάλκινη προτομή του Μητροπολίτη Ζακύνθου, Διονυσίου Α. Πλαίσα, έργο της γλύπτριας Μαρίας Βασιλάτου, Αθήνα (1980).

Καταστάρι

Στην κεντρική πλατεία του κοινοτικού διαμερίσματος, δίπλα από το ιερό του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έχει κατασκευαστεί μαρμάρινο ηρώο, στήλη πάνω σε βάθρο 5 βαθμίδων, στη μνήμη των πεσόντων κατοίκων του χωριού.

Άνω Γερακαρίο

Στον οικισμό “Αλώνια”, κοντά στην πατρική οικία που γεννήθηκε, έχει τοποθετηθεί η ορειχάλκινη προτομή του Συνταγματάρχη Ανδρέα Μουζάκη (1928 – 1974), που έπεσε μαχόμενος κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, υπερασπιζόμενος την ανεξαρτησία της νήσου.

Κάτω Γερακαρίο

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Ευαγγελίστριας υπάρχει μαρμάρινο ηρώο εις μνήμη των πεσόντων στρατιωτικών κατοίκων του χωριού στις διάφορες πολεμικές συρράξεις.

Μέσω Γερακαρίο

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Αγίας Τριάδος, δίπλα από το καμπαναριό, υπάρχει μαρμάρινη στήλη, ηρώο, εις μνήμη των πεσόντων στρατιωτικών.

Σκουλικάδο

1) Στην κεντρική πλατεία του χωριού έχει τοποθετηθεί μαρμάρινη προτομή του έφεδρου Ανθυπολοχαγού Πυροβολικού Κωνσταντίνου Κολυβά (1915 – 1943), που όμηρος των Ιταλών, πνίγηκε κατά τον τορπιλισμό του πλοίου “ Citta di Genova”, που τον μετέφερε μαζί με άλλους αξιωματικούς στην Ιταλία. Το έργο φιλοτέχνησε ο γλύπτης Νικόλαος Παυλόπουλος ή Νικόλας (1909 – 1990), το έτος 1981 και φέρει υπογραφή: Νικόλας γλύπτης 1981.

2) Στην ίδια επίσης πλατεία του χωριού, υπάρχει πέτρινη αναθηματική στήλη, εις μνήμη των πεσόντων στρατιωτικών από τη Μικρασιατική εκστρατεία μέχρι και τον πόλεμο του 1940, έργο των ντόπιων λιθοξόων Ευσταθίου και Γεωργίου Γιακουμέλου (2001).

Δημοτική Ενότητα Αρκαδίων (Άγιος Κήρυκας- Βανάτο-Καλιπάδο-Κυψέλη- Πλάνος- Σαρακινάδο- Τραγάκι)

Άγιος Κήρυκας

Στην πλατεία του ιερού ναού Αγίου Κήρυκος έχει τοποθετηθεί στήλη – ηρώο για την Εθνική Αντίσταση, που έχει επενδυθεί με ορθογώνιες πλάκες μαρμάρου.

Βανάτο

1) Στο προαύλιο του ιερού ναού της Παναγούλας, έχει τοποθετηθεί μαρμάρινη προτομή του ιστοριογράφου Παναγιώτη Χιώτη (1814 – 1896), έργο (1995) του γλύπτη Κωνσταντίνου Δικέφαλου (1956 - ).

2) Στην κεντρική πλατεία της κοινότητας, που φέρει το όνομα του Δημάρχου Ζακύνθου, Δικηγόρου Λάμπρου I. Ζήβα (1910 – 1987), το έτος 1995, τοποθετήθηκε μαρμάρινη στήλη, ηρώο, για τους πεσόντας της κοινότητας Βανάτου”.

Καλιπάδο

Στο προαύλιο του Δημοτικού σχολείου, το έτος 1986, κατασκευάστηκε πέτρινο ηρώο αποτελούμε από δύο στήλες, εις μνήμη των πεσόντων κατά τους εθνικούς αγώνες.

Κυψέλη

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο του χωριού, έχει κατασκευαστεί μνημείο από πέτρα, εις μνήμη των πεσόντων.

Πλάνος

Σε χώρο μπροστά από το ΚΕΠ του χωριού, έχει κατασκευαστεί μαρμάρινο ηρώο εις μνήμη των πεσόντων.

Σαρακινάδο

Στο πλάτωμα, μπροστά από τον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου και το κτήριο του θεάτρου, το έτος 1969, κατασκευάστηκε από γερακόπετρα, ηρώο εις μνήμη των πεσόντων.

Τραγάκι

Στο προαύλιο του νηπιαγωγείου, το έτος 1979, κατασκευάστηκε μνημείο από πέτρα, που στηρίζεται σε ένα στρογγυλό λιθάρι και στέφεται από ορειχάλκινο γλυπτό, μια ασκεπή ανδρική κεφαλή, που στρέφει το βλέμμα της προς τον ουρανό. Το γλυπτό είναι έργο αγνώστου. Σε πλάκα από μάρμαρο αναγράφεται: “Έπεσαν υπέρ Πατρίδος”.

Δημοτική Ενότητα Αρτεμισίων

(Αγία Μαρίνα-Άγιος Λέων-Άγιοι Πάντες – Βουγιάτο – Γαλάρο-Γύρι -Κοιλιωμένος -Λαγκαδάκια-Λαγωπόδο-Λούχα- Μαχαιράδο -Ρωμύρι -Φιολίτι

Αγία Μαρίνα

Στην πλατεία απέναντι του ιερού ναού της Αγίας Μαρίνας, έχει κατασκευαστεί μνημείο από πέτρα, που έχει στην εμπρόσθια όψη εγχάρακτο ένα κλαδί δάφνης και αναμμένη λυχνία, και την επιγραφή: “Στην ιερή μνήμη των πεσόντων”.

Άγιος Λέων

Στο πλάτωμα μπροστά από το περιφερειακό ιατρείο του χωριού, το έτος 1983, κατασκευάστηκε μαρμάρινο ηρώο εις μνήμη των πεσόντων.

Άγιοι Πάντες

Στην πλατεία του ιερού ναού των Αγίων Πάντων, το έτος 1982, κατασκευάστηκε μαρμάρινο ηρώο, που έχει ενσωματωμένο όρθιο ορειχάλκινο ξίφος, ανάμεσα σε ομοίωμα στεφανιού από δύο κλαδιά δάφνης.

Παλαιότερα υπήρχε επιγραφή με τους στίχους του Διονυσίου Σολωμού από τον Ύμνο εις την Ελευθερία:“Απ' τα κόκκαλα βγαλμένη ...”.

Βουγιάτο

Στο πλάτωμα που έχει δημιουργηθεί, στη θέση που υπήρχε προσεισμικά ο ιερός ναός του Αγίου Σπυρίδωνος, το έτος 2000, κατασκευάστηκε πέτρινο ηρώο, από λειασμένη ντόπια πέτρα, στο οποίο έχουν χαραχτεί οι στίχοι του Ανδρέα Κάλβου από την ωδή “Εις τον Ιερόν Λόχον”.

Γαλάρο

Δίπλα στον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννη, το έτος 1984, κατασκευάστηκε μνημείο από πέτρα, που έχει χαραγμένο το έμβλημα της ειρήνης και παράσταση λυχνίας, έχει δε στην πρόσοψη χαραγμένους στίχους του Κάλβου από την ωδή “Εις Σάμον”.

Γύρι

Στο προαύλιο του παλαιού σχολείου, στην πλατεία που φέρει την ονομασία “Πλατεία Διονυσίου Γιακουμέλου – Καμπέρη”, (είναι ο δωρητής του οικοπέδου της πλατείας και του οικοπέδου που οικοδομήθηκε το σχολείο), το έτος 1968, κατασκευάστηκε ηρώο.

Έχει επίσης χαραχτεί επιγραφή με τη φράση που έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες στα παιδιά τους, όταν τους έδιναν την ασπίδα για να πάνε στον πόλεμο:”'Η ταν ή επί τας”.

Κοιλιωμένος

Δίπλα στο ιστορικό καμπαναριό του ιερού ναού του Αγίου Νικολάου, το 1997, κατασκευάστηκε ηρώο με στήλη από ντόπια πέτρα, εις μνήμην των πεσόντων του Κοιλιωμένου.

Λαγκαδάκια

Στο πλάτωμα του ιερού ναού της Κοίμησης της Παναγίας Θεοτόκου, έχει τοποθετηθεί μαρμάρινη στήλη, όπου φέρει εγχάρακτη παράσταση δάφνινου στεφανιού και στίχους από την ωδή “Εις τον Ιερόν Λόχον” του Ανδρέα Κάλβου.

Λαγωπόδο

Στον προαύλιο χώρο του Ιερού ναού του Σωτήρος, έχει τοποθετηθεί πάνω σε στρογγυλή βάση από ακατέργαστες πέτρες, μνημείο που αποτελείται από τσιμεντένια στήλη, που έχει επενδυθεί από λειασμένες πλάκες ντόπιας πέτρας.

Επίσης στο κεντρικό δρόμο, που οδηγεί προς τον Κοιλιωμένο, και στα όρια της κοινότητας, στη θέση που είχε στηθεί ενέδρα, από αντιστασιακούς και σκοτώθηκε την 8η Σεπτεμβρίου 1943, ο Ιταλός Διοικητής του σταθμού της Καραμπινιερίας Μαχαιράδου στην κατοχή, (1.5.1941 – 10.9.1943) ενωμοτάρχης Κανταλούπο Κάρμινε, πριν από χρόνια άρχισε να διαμορφώνεται χώρος για την κατασκευή μνημείου σε ανάμνηση του συμβάντος.

Λούχα

Σε πλάτωμα στην είσοδο του χωριού, το έτος 1972, κατασκευάστηκε ηρώο από μεγάλα αγκωνάρια που συμπλέκονται μεταξύ τους, και που στηρίζεται πάνω σε βάση από ακατέργαστα επίσης αγκωνάρια.

Μαχαιράδο

1) Στην κεντρική πλατεία του χωριού, που φέρει την ονομασία της Αγίας Παρασκευής, επειδή στο χώρο προσεισμικά υπήρχε ο ομώνυμος ναός, το έτος 1984 κατασκευάστηκε μνημείο από πέτρα εις μνήμη των πεσόντων εις τους αγώνες του έθνους κατοίκων της κοινότητας.

2) Δίπλα από τη στήλη του ηρώου, το έτος 2010 τοποθετήθηκε ορειχάλκινη προτομή του Διονυσίου Σολωμού, έργο του γλύπτη Διονύση Πάλμα.

Ρωμύρι

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Ζωοδόχου Πηγής, το έτος 2000, κατασκευάστηκε μνημείο που φέρει μαρμάρινη πινακίδα με την ένδειξη: “Μνημείο Πεσόντων”.

Φιολίτι

Στον προαύλιο χώρο του Κ.Π.Α.Π. (Κέντρο Δημιουργίας Απασχόλησης Παιδιών), στην πλατεία “Γιάννη Κλαυδιανού του Φιολιτέου”, έχει κατασκευαστεί από ντόπια πέτρα ηρώο.

1) Στη θέση όπου υπήρχε το παλιό σχολείο, στο προαύλιο, δίπλα από την πατρογονική οικία του Γιάννη Κλαυδιανού (; - 1821), απέναντι από το λόφο “Αγία Ιερουσαλήμ” ή “Λόφο του Κρεμασμένου”, εκεί όπου οι Εγγλέζοι “προστάτες”, τοποθέτησαν το σιδερένιο κλουβί με το πισσωμένο σώμα του, μετά τον απαγχονισμό του στην πλατεία του Αγίου Νικολάου του Μόλου, (μαζί με άλλους τέσσερις που θεωρήθηκε ότι συμμετείχαν στα επεισόδια του Γυψόλιθου στον κόλπο του Λαγανά, στις 30 Σεπτεμβρίου (12 Οκτωβρίου) 1821), το έτος 2007, κατασκευάστηκε μνημείο από πέτρα.

Δημοτική Ενότητα Λαγανά (Κερί – Λιθακιά- Μουζάκι – Παντοκράτορας)

Κερί

Στη θέση “Φανερό” στο κέντρο του χωριού, έχει κατασκευαστεί μνημείο από πέτρα, που έχει ενσωματωμένη πλάκα μαρμάρου στην οποία έχει τοποθετηθεί ορειχάλκινη παράσταση αγγέλου με τα φτερά ανοιγμένα για τα θύματα των πολέμων από το χωριό.

Λιθακιά

Στην πλατεία του χωριού, στη θέση “Μεσοχώρι” έχει κατασκευαστεί μνημείο από πέτρα, που έχει ενσωματωμένη πλάκα μαρμάρου στην οποία έχει τοποθετηθεί ορειχάλκινη παράσταση της Ελευθερίας, πλαισιωμένη από τις μορφές δύο γυναικών.

Στον κεντρικό δρόμο, που οδηγεί στο Κερί, στις παρυφές του χωριού της Λιθακιάς έχει κατασκευαστεί μνημείο, στο οποίο έχει εντοιχιστεί μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή:

Μαχητές

Ε.Α.Μ. - Ε.ΛΑ.Σ

Λιθακιάς Αγαλά

στις 10.9.1944

κτύπησαν περίπολο

Γερμανών κατακτητών

Μουζάκι

Στο προαύλιο του σχολείου που βρίσκεται στη θέση “Κοκάλα” περιοχή “Μποναφέ”, έχει τοποθετηθεί πέτρινη στήλη, που στέφεται με λαξευτό ομοίωμα από πέτρα σε σχήμα στρογγυλής σφαίρας.

Στην πρόσοψη του μνημείου εγχάρακτη επιγραφή: “Υπέρ της Πατρίδας πεσόντων Μουζακιωτών”.

Παντοκράτορας

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το έτος 1930, κατασκευάστηκε μαρμάρινο ηρώο, που φέρει ανάγλυφη παράσταση στεφανιού από κλαδιά δάφνης με ταινίες.

Δημοτική Ενότητα Ελατίων (Άνω Βολίμες -Μέσω Βολίμες- Έξω Χώρα – Μαριές -Ορθονιές)

Αναφωνήτρια

Σε πλάτωμα μπροστά από το πυροσβεστικό σταθμό, το έτος 1995, κατασκευάστηκε μαρμάρινο ηρώο, που στο επάνω μέρος στολίζεται με μαρμάρινη αψίδα και στην εμπρόσθια όψη γράφει: “Μνημείο ηρώων Αναφωνητρίας”.

Άνω Βολίμες

Στην πλατεία του ναού του Αγίου Δημητρίου έχει τοποθετηθεί μαρμάρινο μνημείο που αναγράφονται τα ονοματεπώνυμα των φονευθέντων κατοίκων της κοινότητας στρατιωτικών.

Μέσω Βολίμες

Στο προαύλιο του ναού της Αγίας Παρασκευής, δίπλα από το καμπαναριό, το έτος 1980, κατασκευάστηκε ηρώο από μαρμάρινη πλάκα, με ανάγλυφη την παράσταση της Ελευθερίας, στεφανωμένη με δάφνες και φορώντας αρχαιοπρεπή χιτώνα.

Έξω Χώρα

Σε πλάτωμα, στο κέντρο της κοινότητας, δίπλα στο κεντρικό δρόμο, έχει κατασκευαστεί μνημείο από λαξευμένα τμήματα μεγάλων ογκολίθων μαύρης πέτρας, με ενσωματωμένες πλάκες λευκού μαρμάρου, με επιγραφές αναφερόμενες σε τοποθεσίες, όπου διεξήχθησαν πολεμικές μάχες και παράλληλα γίνεται αναφορά σε ιστορικές χρονολογίες, που δοξάστηκαν τα Ελληνικά όπλα.

Μαριές

Στο προαύλιο του ιερού ναού της Αγίας Μαρίας Μαγδαληνής, έχει τοποθετηθεί ηρώο, από στήλη λείας πέτρας, που στέφεται από ομοίωμα πολεμικού ξίφους.

Ορθονιές

Στην πλατεία μπροστά από το Κοινοτικό γραφείο, έχει τοποθετηθεί μαρμάρινο ηρώο, που στην πρόσοψη έχει παράσταση δάφνινου στεφανιού και στο μέσο του στεφανιού, παράσταση αμφίστομου ξίφους σε κατακόρυφη θέση.